HbA1c किंवा glycosylated हीमोग्लोबिन ही एक रक्ताची चाचणी आहे की जी आपल्या मागील तीन महिन्यांच्या रक्तातील साखरेचे प्रमाण दाखवते.
ही खाण्याच्या पदार्थाने किंवा मात्रेने बदलत नाही त्यामुळे साखरेची रक्तातील मात्रा मागच्या तीन महिन्याची अचूक समजण्यास मदत होते. आणि ही चाचणी फार भरोसेमंद आहे.
Image credit – Diabetes UK
मी उदाहरण देऊन समजावण्याचा प्रयत्न करतो.
एखादा मधुमेह रुग्ण जेव्हा जेवण करून दोन तासानी रक्त देऊन मधुमेहा ची तपासणी (PPBS) करतो तेव्हा येणारा रिपोर्ट हा त्या जेवणातील पदार्थ (म्हणजे भात खाल्ला का चपाती) अणि त्याची मात्रा (म्हणजे 4 पोळ्या खाल्ल्या का 6) या वर अवलंबून असतो.
कमी खाऊन टेस्ट केली तर कमी रिपोर्ट जास्त खाऊन केल तर जास्त रीपोर्ट.
रिकाम्या पोटी (fasting) रिपोर्ट चाही तसच असत थोड फार (जास्त लिवर आणि किडनी क्षमता) म्हणजे आदल्या रात्री भात खाला असेल तर जास्त किंवा fasting 8 तास केली का 12 तास यावर पण फरक पडतो रीपोर्ट वर.
पण HbA1c चे तसे नाही कारण हा खाण्याने बदलत नाही त्यामूळे तो जास्त reliable किंवा भरोसेमंद आहे.
याचा प्रॅक्टिस मध्ये कसा उपयोग होतो ते सांगतो.
पाहिले म्हणजे मधुमेहाच निदान करणे.
एखाद्या व्यक्तीचा रक्ताचा HbA1c रीपोर्ट 6.5 किंवा त्याहून जास्त असेल तर त्याला मधुमेह आहे हे निश्चित होते.
5.8 ते 6.4 ला प्री – डायबिटीज (Pre-diabetes) अस म्हणतात म्हणजे बॉर्डर वर (ही reversible स्टेज आहे).
5.7 पेक्षा कमी म्हणजे मधुमेह नाही.
मधुमेह रुग्ण चांगलं नियंत्रण पाळतो आहे की नाही यावर लक्ष्य ठेवणे
मधुमेह रुग्णाचे HbA1c जर 6.5 ते 7% च्या दरम्यान असेल तर त्याचे चांगले नियंत्रण आहे. जर जास्त असेल तर गोळ्या वाढवण्याची गरज आहे.
आता आलोपाठी (allopathy) मधील मधुमेह च्या गोळ्यांना सुद्धा ठराविक HbA1c कमी करण्याची क्षमता असते. त्यामुळे कोणती गोळी कोणाला कधी वापरावी याची पण डॉक्टराना कल्पना येते.
HbA1c चाचणीच्या काही त्रुटी सुद्धा आहेत.
थोडक्यात सांगतो.
गेल्या 3 महिन्यात काहीही कारणाने जास्त रक्तस्त्राव झाला (सर्जरी / अपघात) तर HbA1c रीपोर्ट कमी येतो.
याशिवाय काही रक्ताचे आजार (Hemoglobinopathies), सिकलसेल आनेमिया (anemia) , विटामिन C, ईत्यादी गोष्टींनी सुधा HbA1c मध्ये फरक पडतो.
त्यामुळे रक्ताची साखरेची अचूक चाचणी आणि नियंतण तपासणी साठी मधुमेह स्पेशलिस्ट डॉक्टर यांना रिकाम्या पोटी, जेवणानंतर दोन तास व HbA1c या तिन्ही चाचण्यां ची आवश्यकता आहे.
माझ उत्तर आवडले असेल तर नक्की पोस्ट लाइक करा आणि मित्रांसोबत शेअर करा.
काही प्रश्न असतील तर खाली कमेन्ट मध्ये नक्की विचारा!
जय हिंद जय महाराष्ट्र
डॉ. निखिल प्रभु
मधुमेह स्पेशलिस्ट
टॉप 5 मधुमेह रुग्णांसाठी सगळ्यात महत्त्वाच्या चाचण्या हिंदी