मधुमेह हा एक जागतिक आजार असून साल 2025 पर्यंत फक्त भारतात 80 कोटी लोकांना तर जागतिक पातळीवर 300कोटी लोकांना त्याची लागण झालेली असेल, असा अंदाज वर्तवला जात आहे. भारतामध्ये ज्या गतीने हा आजार फोफावत आहे, त्याच्या अनुसार जन साक्षरता मात्र त्या प्रमाणात होत नाहीये. मधुमेह हा सर्वत्र सापडणारा रोग असला तरी जनतेला त्याबाबत फारसे काही शास्त्रीय ज्ञान नाही, यामध्ये असे लोकही येतात की ज्यांना मधुमेह होण्याची संभावना सर्वात जास्त आहे
या लेखा मधून आपण मधुमेहाविषयी शास्त्रीय माहिती घेऊन तिच्याबद्दल असलेल्या दंतकथांना अफवांना सोडवणार आहोत.
image credit: samacharlahrein.com
अफवा 1 – मधुमेह हा रोग अति जास्त साखर खाल्ल्यामुळे होतो.
वास्तविकता – मधुमेह हा रोग जास्त साखर खाल्ल्यामुळे होत नाही.
मधुमेह या रोगाचे दोन प्रकार आहेत,
- टाइप 1 मधुमेह
- टाइप 2 मधुमेह
टाइप 1 मधुमेह (जुवेनाईल मधुमेह), या प्रकारच्या मधुमेहामध्ये शरीरामध्ये इन्सुलिन नावाचे हार्मोन तयार होत नाही. हे इन्सुलिनच आपल्या शरीरामधील ब्लड शुगर लेव्हल कंट्रोल करत असते. इन्शुलिन तयार न झाल्यामुळे शरीरामधील ब्लड शुगर लेवलवर कोणताही अंकुश राहत नाही आणि मधुमेहाची लक्षणे व्यक्तीमध्ये दिसू लागतात. टाइप 1 मधुमेह का होतो याचे याचे नक्की कारण अजूनही आपल्याला सापडलेले नाही, तज्ञांच्या अंदाजानुसार ऑटॉइम्मुनिटी,जनुकीय कारणे आणि आपल्या आसपास असलेले व्हायरल इन्फेक्शन्स हे घटक टाईप 1 मधुमेहाच्या पेशंटमध्ये प्रामुख्याने दिसून येतात.
टाइप 2 मधुमेह, या प्रकारच्या मधुमेहामध्ये शरीरात इन्सुलिन हार्मोन तयार होते परंतु ते एक तर अत्यंत कमी प्रमाणात असते किंवा तयार झालेले इन्सुलिन आपले काम चोख पणे बजावू शकत नाही त्याची पाँवर ही कमी झालेली असते किंवा एकदमच निकामी झालेली असते. टाइप 2 मधुमेहाचे हे प्रमुख कारण आहे की तयार झालेले इन्सुलिन शरीरातील ब्लड शुगर लेवल प्रमाणित करू शकत नाही. भारतीयांमध्ये टाइप 2 मधुमेहाचे प्रमुख कारण हे ॲबडाँमीनल ओबेसिटी म्हणजेच वाढलेले पोट व पोटावरची चरबी हे आहे.
मधुमेहाच्या लक्षणांमध्ये अति प्रमाणात दारूचे सेवन हेदेखील प्रमुख लक्षण आहे. अति दारू सेवनामुळे वारंवार pancreatitis उद्भवतो ज्यामुळे बीटा सेल्स पूर्णपणे नाश पावतात आणि इन्सुलिनची कमतरता तयार होते, ज्याचे रूपांतर मधुमेहामध्ये होते. काही वेळेस pancreas कॅन्सर असेल तर सर्जरी करावी लागते आणि या सर्जरीमध्ये हा भाग काही अंशी किंवा पूर्णपणे काढून टाकण्यात येतो, त्यामुळे या सर्जरीनंतरही इन्सुलिनची कमतरता निर्माण होते आणि मधुमेह होण्याची शक्यता वाढते.
अफवा 2 – मधुमेहाच्या पेशंटने चॉकलेट आणि चॉकलेट सारख्या गोड वस्तू खाऊ नयेत
वास्तविकता – मधुमेहाचा रोगी चॉकलेट आणि चॉकलेट सारख्या गोड वस्तू प्रमाणामध्ये खाऊ शकतात. एकावेळी किती खायचे हे आपल्या डॉक्टरांकडून प्रमाणित करून घ्यावे
मधुमेहावर उपाय योजना म्हणजे खूप काही भव्य दिव्य नसून आपल्या शरीरातील ब्लड शुगर लेव्हल प्रमाणित करण्याची कला आहे. आपण जर आपल्या आहारावर नियंत्रण ठेवून प्रमाणामध्ये जेवण करू शकत असाल तर कोणतेही पदार्थ आपल्याला मधुमेहा मुळे वर्ज होऊ शकत नाहीत. ग्लायसेमिक इंडेक्स कमी असणारे पदार्थ ब्लड शुगर लेव्हल कमी प्रमाणात वाढवतात तर ज्या पदार्थांमध्ये ग्लायसेमिक इंडेक्स जास्त आहे ते पदार्थ ब्लड शुगर लेवल झपाट्याने वाढतात. नियमितपणे चालणे, सायकलिंग करणे अशाप्रकारचा मध्यम व्यायामामुळे शरीराची ब्लड शुगर लेवल कमी होण्यास मदत होते.
अफवा 3- जर तुमचे वजन जास्त असेल किंवा तुम्हाला लठ्ठपणा आणि ग्रासलेले असेल तर तुम्हाला नक्कीच डायबेटीस होणार आहे
वास्तविकता- जास्त वजन असलेल्या किंवा लठ्ठ असलेल्या प्रत्येक व्यक्तीला मधुमेह होईलच असे नाही
वाढलेले वजन सोडून मधुमेहाची बाकीही काही लक्षणे आणि कारणे आहेत
जसे की तुमचा पारिवारिक जनुकीय इतिहास, तुमची भौगोलिक परिस्थिती वगैरे वगैरे. असे असले तरीही पोटाच्या भागात असलेला लठ्ठपणा हे हे इन्सुलिन हार्मोन ना काम होण्याचे एक प्रमुख कारण आहे ज्याने की मधुमेह होऊ शकतो.मधुमेहाची बाकी लक्षणे माझ्या मागील लेखामध्ये तुम्ही वाचू शकतात.
अफवा 4 – एकदा इन्सुलिन हार्मोन सुरू झाली की तुम्हाला ती आयुष्यभर घ्यावी लागतात
वास्तविकता- असे प्रत्येक वेळी किंवा नेहमीच होईल असे नसते
इन्सुलिन बाहेरून देण्यासाठी काही ठराविक परिस्थिती असाव्या लागतात जसे की ऑपरेशन किंवा सर्जरी च्या आधी, काही वेगळे इन्फेक्शन झालेले असतील तर किंवा खूप स्ट्रेस असेल तर, अन्यथा आहार प्रमाणित करूनही आपण मधुमेह प्रमाणामध्ये ठेवू शकतो. इन्सुलिन जखम भरण्यासाठी उपयुक्त असल्यामुळे त्याचा कंडिशन मध्ये ही इन्सुलिन चा वापर होऊ शकतो बाकी औषधांसोबत त्यांनी एकत्र येऊन काम करणे हे फार कमी बघितले जाते
मधुमेह हा एक वाढत जाणारा आजार आहे. जेव्हा मधुमेहाचे प्रथम निदान होते त्या वेळी शरीरातील 50 टक्के बिटा सेल या मृत पावलेल्या असतात. Sulfonylurea या औषधाच्या उपयोगामुळे पुढील काही वर्षांमध्ये बीटा सेल्सची संख्या अजूनच कमी कमी होत जाते. साधारण सात ते दहा वर्षांनंतर अशी परिस्थिती येते की या बीटा सेल्स इन्सुलीन तयार करू शकत नाही आणि बाहेरून इन्सुलिन घेण्याची गरज भासते. टाइप 2 मधुमेह असणाऱ्या कमीत कमी 25 टक्के पेशंट ना अशी बेटा सेल्स निकामी झाल्याची आणि इन्शुलिन शरीराला बाहेरून घेण्याची गरज निर्माण होते.
अफवा 5 – मधुमेह हा रोग पूर्णपणे बरा होऊ शकतो
वास्तविकता – मधुमेह पूर्णपणे बरे करणारे निदान अजूनही अस्तित्वात नाही आहे.
मधुमेह हा रोग प्रमाणित आहार नियमित व्यायाम आणि योग्य औषधोपचार यामुळे नियंत्रित राहू शकतो परंतु पूर्णपणे बरा होऊ शकत नाही. जर तुम्ही प्रीं डायबेटिक स्टेजला असाल तर हा मधुमेह उलटवता येऊ शकतो किंवा लांबविता येऊ शकतो. त्यासाठी देखील तुम्हाला नियंत्रित आहार नियमित व्यायाम आणि वजन कमी करणे ही उपाययोजना करावी लागते. मेटफॉर्मिन सारखे इन्सुलिन स्टॅबिलायझर उपयोगात आणू शकता परंतु एकदा की तुमच्या डायबेटिसचे निदान झाले की तो बरा होऊ शकत नाही.
अफवा 6- आयुर्वेदिक औषधांनी मधुमेह बरा होऊ शकतो किंवा उलटविता येऊ शकतो
वास्तविकता – एकदम मधुमेहाचे निदान झाल्यानंतर तो पूर्णपणे बरा होऊ शकत नाही मग तुम्ही कोणतेही आयुर्वेदिक- होमिओपॅथिक- ऍलोपॅथिक औषधे वापरा. HbA1c म्हणजेच गळयकेट हिमोग्लोबिन ची टेस्ट, मधुमेह निदानासाठी च्या ब्लड टेस्ट मधली सर्वात विश्वासहकार्य म्हणून गणली जाते.
अफवा 7- मधुमेह हा रोग संसर्गजन्य आहे
वास्तविकता- मधुमेह हा रोग संसर्गजन्य नाही, हा रोग एका व्यक्ती मधून दुसऱ्या व्यक्तीकडे असा पसरत नाही.
अफवा 8 – इन्सुलिन इंजेक्शन खूप वेदनादायी असते.
वास्तविकता – इन्सुलिन इंजेक्शन वेदनादायी नसते.
खरे म्हणजे, इन्सुलिनचे इंजेक्शन घ्यावे लागते त्या इंजेक्शनच्या नीडल ची साईज खूपच लहान आणि बारीक असते आपण नॉर्मली रक्त तपासणीसाठी रक्त देतो त्या इंजेक्शन पेक्षाही खूप बारीक. आतातर बाजारामध्ये इन्सुलिन फ्लेक्स पेन ही उपलब्ध आहेत, यांच्याद्वारे पेशंट स्वतः इन्सुलिन चा डोस, कमीतकमी त्रासा मध्ये इंजेक्ट करून घेऊ शकतो.
अफवा 9 – टाइप 2 मधुमेह या प्रकारचा मधुमेह फक्त मोठ्या माणसांनाच होतो.
वास्तविकता – टाइप 2 मधुमेहाची लक्षणे लहान मुलांमध्येही दिसू शकतात.
आज-काल टाईप 2 मधुमेहाची लक्षणे लहान मुलांमध्येही सापडत आहेत. एका पाच वर्षाच्या लहान मुलाला टाईप दोन मधुमेहाचे निदान झाल्याचे समोर आले आहे. बदलती जीवनशैली, चुकीच्या आहार पद्धती आणि लहान मुलांमधील वाढते वजनाचे प्रमाण ही टाइप 2 मधुमेहाची प्रमुख कारणे आहेत.
अफवा 10 – मधुमेहाचे पेशंट सक्रिय आरोग्यदायी जीवन जगू शकत नाहीत.
वास्तविकता – मधुमेहाच्या पेशंटस ना नियमित व्यायाम हा हवाच.
मधुमेहाची लक्षणे असणाऱ्या पेशंट नाव नियमित व्यायाम हा गरजेचा आहे त्यामध्ये वेगाने मध्यम वेगाने चालणे आणि सायकलिंग अशा ॲक्टिविटी चा समावेश होतो. याप्रकारच्या व्यायामामध्ये शरीरातील ग्लुकोज अपटेक वाढतो तसेच इन्सुलिनची कार्यक्षमताही वाढते. मधुमेह असणाऱ्या पेशंटने व्यायाम करण्याआधी कार्बोहाइड्रेट चे प्रमाण जास्त असणारे पदार्थ खाऊन मगच व्यायाम करावा जेणेकरून व्यायाम केल्यानंतर हायपोग्लायसेमिया म्हणजेच भुकेने चक्कर आल्यासारखे होत नाही..
अशाप्रकारे आपण मधुमेहा बद्दल असणाऱ्या अफवा- शंका-कुशंका यांना दूर करून त्याबद्दल योग्य मार्गदर्शन या लेखामध्ये केले आहे जर हा लेख तुम्हाला आवडला असेल,उपयोगी असेल वाटला तर कृपया करून हा आपल्या परिवारासोबत आणि मित्रांसोबत शेअर करावा धन्यवाद. 🙏🏻