मधुमेह साठी सर्वोत्कृष्ट खाण्याचे पदार्थ

परिचय :

चला ! थोडे वजन कमी करण्याचा प्रयत्न करूया असा विचार केला असता प्रथम काय सुचते आपल्याला , अधिक फळे आणि भाज्या खाण्याचा प्रयत्न करणे , किंवा आणखी जास्त व्यायाम करणे परंतु आपल्यापैकी 80% मंडळी आपले ध्येय टिकवून ठेवण्यास अपयशी ठरतात. याचे कारण – आपण स्वतःला अवास्तविक लक्ष्य देतो – लहान जीवनशैलीत बदल करणे सोपे असते.

असे असंख्य पदार्थ जे जीवनसत्त्वे, खनिजे आणि फायबर समृध्द असतात जे आपल्या रोजच्या खाण्याच्या भाग असू शकतात कारण ते आरोग्यासाठी चांगले आहेत. या सुपरफाड्समध्ये कर्बोदके नसणारे ( कार्बोहैड्रेट्स ) भाज्या, फळे, बिया , साली सकट असणारे कडधान्ये अक्रोड,काजू आणि संपूर्ण धान्य समाविष्ट आहेत.

1. बीन्स (बिया) :
   जरी बियांमध्ये कर्बोदके असली तरी त्यात जवळपास एक वाटी मांस मध्ये असणारी प्रथिने असतात आणि ती सुद्धा चरबी (फॅट) नसलेली.
2. गडद हिरव्या पालेभाज्या :
   पालक आणि कोलार्ड्स गडद हिरव्या पालेभाज्या आहेत जे व्हिटॅमिन ए, सी, ई, आणि के, लोह, कॅल्शियम आणि पोटॅशियम सारख्या खनिजांसह परिपूर्ण केलेल्या आहेत.
3. रताळे (स्वीट पोटतोस) :
   हि एक स्टार्च असणारी भाजी आहे कि जे व्हिटॅमिन ए आणि फायबरने भरलेले आहे. ते व्हिटॅमिन सी आणि पोटॅशियमचे देखील चांगले स्रोत आहेत. परंतु मधुमेह रुग्णांनी हे प्रमाणात खाणेच योग्य.
4. दूध आणि दही :
   दूध आणि दह्या मध्ये देखील कर्बोदके असतात परंतु त्यांची नुट्रीशनल व्हॅल्यू लक्षात घेतात त्यांचा मधुमेह आहारात समाविष्ट करण्यात आले आहे

   

5. मधुमेह आहार योजना :
   “जेवणाची थाळी समतोल पाने भरलेली असावी” -याचा अर्थ असा कि जेवण मध्ये कर्बोदके , फळे , फळभाज्या , प्रथिने, दुधाचे किंवा डेअरी पदार्थ यांचा समतोल राखणे आवश्यक आहे
   
6. कार्बोहायड्रेट मोजणी: कर्बोदकांमधे प्रथिने आणि चरबीपेक्षा रक्त शर्करा पातळी अधिक वाढते जेणेकरून कर्बोदकांमधे त्यांच्या जेवण आणि स्नॅक्समध्ये खाणार्या प्रत्येकाचे मागोवा घ्यावे किंवा प्रमाणावर लक्ष्य ठेवावे .

कार्बोहायड्रेट निवडींची गणना करण्यासाठी:

एकूण कार्बोहायड्रेट्सच्या ग्रॅमची संख्या 15 पर्यंत विभाजित करा

(कारण 1 कार्बोहायड्रेट निवड = 15 ग्रॅम कार्बोहायड्रेट).

एकूण कार्बोहायड्रेट = 22 जी 22 विभाग 15 = 1.5 त्यामुळे 8 क्रॅकर्स = 2 कार्बोहायड्रेट निवडी

• एकावेळी खाण्याचे प्रमाण(पोर्शन साइज ) याचे मार्गदर्शन : कोणत्या खाद्य पदार्थाचा किती भाग खावा यावर नजर ठेवणे गरजेचे आहे

तुम्हाला हि माहिती आवडल्यास तुमच्या प्रियजनशी शेअर करा

यकृतामध्ये चर्बी च्या पेशींची संख्या वाढल्याने होणारे धोके !

आपल्या यकृताच्या शमते पेक्षा जास्त कार्बोहैड्रेट्स किंवा फॅट्स किंवा दोन्ही प्रमाणाबाहेर खाल्ल्यास फॅटी लिव्हर (fatty liver) हा आजार होतो. जास्तीचे फॅट्स नॉर्मली पेशीं मध्ये साठवले जातात परंतु एका बिंदू पलीकडे त्या यकृताच्या आत आणि स्वभोवताली जमा होऊ लागतात आणि फॅटी लिव्हर हा आजार उद्भवतो.

जेव्हा शरीरातील चरबी यकृतच्या वजनाच्या पाच ते दहा टक्क्यांहून अधिक असते तेव्हा फॅटी लिव्हर होते. हे ठीक होण्या सारखी गोष्ट आहे. जी जीवनशैलीतील बदलांसह सोडविली जाऊ शकते. यात विशिष्ट लक्षण नाहीत ज्यामुळे हे ओळखता येऊ शकत नाही, या स्थितीत फरक होऊ शकतो. परंतु , लवकर निदान न झाल्यास, या स्थितीमुळे यकृतास गंभीर नुकसान होऊ शकते.

जास्त प्रमाणात खाल्ल्यावर (वाढलेल्या कॅलरींमुळे) यकृतमध्ये चरबी वाढू शकते. जेव्हा यकृत प्रक्रिया करीत नाही आणि चरबी किंवा फॅट तोडले जात नाही, तेव्हा सामान्यतः जसे यकृतामध्ये जास्त प्रमाणात चरबी जमा होते.

लठ्ठपणा, मधुमेह किंवा उच्च ट्रायग्लिसरायड्स (triglycerides) लेवल असलेल्या व्यक्तीं फॅटी लिव्हर विकसित करतात. सामान्यपणे फॅटी लिव्हर रोगाशी संबंधित जोखीम घटक (रिस्क फैक्टर) हे आहेत:

1. ओव्हरवेट (23 – 24.9 9 किलो / मीटर वर्ग बीएमआय)
2. लठ्ठपणा (>25 किलो / मीटर वर्ग पेक्षा जास्त बीएमआय)
3. डायबिटीज किंवा मधुमेह
4.वाढलेली ट्रायग्लिसराईड पातळी

फॅटी लिव्हर आणि मधुमेह असलेल्या लोकांना आहारा संबंधित स्वास्थ्य ठीक करण्या साठी टिपा –

मेडस्केपमध्ये प्रकाशित केलेल्या अभ्यासानुसार, मेडिटेरेनिअन आहार आणि कमी चरबीयुक्त आहारामुळे शारीरिक व्यायामांसह फॅटी लिव्हर रोग बरा होऊ शकतो. मेडिटेरेनिअन आहारांमध्ये ताजे फळे आणि भाज्या, ऑलिव तेल आणि मासे यांचा समावेश आहे परंतु मांसाहार वर्ज्य (लाल मांस टाळावा).

अजून काही खाद्य पदार्थ जे ह्यात समाविष्ट होतात :

1] लसूण: ऍडव्हान्स बायोमेडिकल रिसर्चमध्ये प्रकाशित केलेल्या एका अभ्यासानुसार, लसूण फॅटी लिव्हर रोग असलेल्या व्यक्तींना शरीराचे वजन व चरबी कमी करण्यास मदत करते.

2] ब्रोकोली: जर्नल ऑफ न्यूट्रिशनमध्ये प्रकाशित केलेल्या एका अभ्यासानुसार, ब्रोकोलीच्या दीर्घकालीन वापरामुळे उंदरांच्या यकृतामध्ये चरबी तयार करणे थांबवण्यास मदत झाली.

3] अक्रोड्स: ओमेगा – 3 फॅटी ऍसिडमध्ये समृध्द असलेले अन्न यकृत आरोग्यासाठी चांगले असतात. एनएएफएलडी (NAFLD – नॉन-अल्कोहोल फॅटी लिव्हर डिसीज ) असलेल्या लोकांमध्ये अक्रोड खाण्याने लिव्हर फंक्शन टेस्ट सुधारल्याचा अभ्यास केला गेला आहे.

4] कोणत्या गोष्टी खाणे टाळावे : अल्कोहोल, साखर, लाल मांस, जास्त मीठ, तळलेले अन्न, पांढरे ब्रेड, तांदूळ आणि पास्ता.

फैटी लिवर हे पुढे जाऊन सिरोसिस मध्ये रूपांतरित होऊ शकते त्यामुळे वजन कमी करून लट्ठ पणा कमी करणे आवश्यक आहे.

आपणास हि माहिती उपयोगी वाटल्यास आपल्या प्रियजनांसोबत नक्की शेअर करा !

धन्यवाद

जय हिंद जय महाराष्ट्र

मधुमेह आणि मेनोपॉज: एक दुहेरी आव्हान

परिचय :

रजोनिवृत्ती (Menopause) ही सामान्य संज्ञा आहे जी मासिक पाळीच्या समाप्तीनंतर स्त्रीच्या आयुष्याच्या चरणाचे वर्णन करण्यासाठी वापरली जाते – साधारणता 50 वर्षाच्या आसपास. जर शास्त्रक्रिये दरम्यान अंडाशय (ओव्हरीज ) वैद्यकीय कारणास्तव काढून टाकल्यास मेनोपौज येऊ शकतो.

काही स्त्रियांसाठी, मासिक पाळीचा शेवट अचानक होऊ शकतो. बर्याचदा, मासिक पाळी पूर्णपणे थांबण्याआधी किंचित थांबते आणि कमी येणे, दीर्घ अंतराने येणे,  वारंवार येणे, असे होऊन अखेरीस बंद होते.

रजोनिवृत्तीमुळे स्त्रियांमध्ये विविध शारीरिक आणि भावनिक लक्षणे उद्भवू शकतात. शरीरावर होणाऱ्या दोन्ही गोष्टींच्या एकत्रित परिणामां मुले हे दुहेरी आव्हान असते.

रजोनिवृत्ती आणि मधुमेह: काय अपेक्षा करावी ?

• रक्त ग्लूकोजची पातळी चढ-उतार : एस्ट्रोजेन आणि प्रोजेस्टेरॉनच्या पातळीतील बदल इंसुलिनच्या शरीराच्या संवेदनशीलतेवर परिणाम करतात आणि त्यामुळे रक्ततीतील साखरेची पातळीत बदल होतात .
• वजन वाढणे : 1] रजोनिवृत्ती आणि वृद्धत्व ही संपूर्ण शरीरातील चरबीमध्ये वाढ, स्नायूंच्या मासांमधील घट आणि चरबीचा उदर पुनर्वितरण यासह संबंधित आहे. 2] वजन वाढल्याने तोंडी औषधांची आणि इन्सुलिनची गरज वाढू शकते
• इन्फेकशन्स ( संक्रमण ) : रक्तातील वाढलेली साखर आणि इस्ट्रोजेन ची घटलेली मात्रा ह्या दोन गोष्टी बॅक्टरील / यीस्ट यांच्या वाढी साठी पूरक ठरतात आणि त्यामुळे योनी मार्गातील किंवा मूत्र मार्गातील इन्फेकशन्स होण्याची शक्यता वाढते
• झोपेच्या समस्या : हॉट फ्लूशेस आणि रात्रीच्या घामाच्या धारा यांमुळे झोप कमी होऊन रक्तातील साखरेचे प्रमाण वाढते
• लैंगिक अव्यवस्था (Sexual dysfunction) : वाढलेली रक्तातील साखर योनीच्या नसांना निकामी करते कि ज्यामुळे योनीच्या भिंती पातळ आणि जळजळ करू लागतात( vaginal atrophy). मेनोपॉझल टप्प्यात योनि सुकल्यामुळे (dryness) संभोग दरम्यान वेदना होऊ शकतात.

या दोन आव्हानांचा सामना कसा करावा?

रक्तातील साखरेचा स्तर नियंत्रणात ठेवण्यासाठी रजोनिवृत्तीमुळे कठीण होते. परंतु बरीच सोपी पावले उचलली जाऊ शकतात कि ज्यामुळे मधुमेह आणि मेनोपौज चांगला सांभाळला जाऊ शकतो .

रजोनिवृत्ती दरम्यान मधुमेह व्यवस्थापन साठी टिपा

1] निरोगी जीवनशैलीत बदल:निरोगी खा, धूम्रपान टाळा, मद्यपान कमी करा आणि नियमित व्यायाम करा.
2] रक्त ग्लूकोजची पातळी अधिक वारंवार पहा:
दिवस दरम्यान आणि कधीकधी रात्री देखील अधिक तपासा. रक्तातील साखरेचे वाचन आणि लक्षणे यांचे लॉग ठेवा आणि त्यानुसार डॉक्टरांच्या सल्लाानुसार डायबिटीज औषधे समायोजित करा. नियमितपणे एचबीए 1 सी चाचणी करा.
3] रजोनिवृत्तीच्या लक्षणेसाठी डॉक्टरांची मदत घ्या - वजन वाढीच्या समस्यांसाठी आहार तज्ज्ञ कडून सल्ला घेता येतो.
4] योनीतील ओलसरपणा जपण्या साठी डॉक्टर वाजाइनल लुब्रिकेंट देऊ शकतात किंवा वाजीनल आट्रॉफी साठी इस्ट्रोजेन थेरेपी देता येते.ज्या स्त्रियांची जीवनशैली रजोनिवृत्तीच्या लक्षणांद्वारे लक्षणीयरित्या प्रभावित होते अशा महिलांमध्ये हार्मोन प्रतिस्थापन थेरपी (एचआरटी) चा पर्याय घेतला जाऊ शकतो.
5] हृदयरोगाच्या जोखीमसाठी मूल्यांकन करा: ब्लड प्रेशर आणि कोलेस्टेरॉल स्क्रिनिंग करा.
6] हाडांची जपणूक करा: हाडांची घनता (Density) मोजा. आवश्यकतेनुसार कॅल्शियम आणि व्हिटॅमिन डी घ्या.

तुम्हाला हि माहिती वाचून फायदा झाल्यास आवडल्यास , हि माहिती तुमच्या प्रियजनांशी शेअर करा 
धन्यवाद 

रमजान उपवास दरम्यान मधुमेह नियंत्रणात कसा ठेवावा ?

इस्लामिक कॅलेंडरमध्ये नवव्या पवित्र उपवास रामादान हे मे महिन्यात भारतात सुरू होईल.

रमजान दरम्यान उपवास करणार्या मुसलमानांनी खाणे, पिणे, तोंडी औषधे, मल्टीविटामिन इंजेक्शन, च्यूइंग गम, धूम्रपान इत्यादी गोष्टी सूर्योदय पासून सूर्यास्त पर्यंत करणे थांबविले पाहिजे. तथापि, सूर्यास्तापूर्वी आणि पहाटेच्या दरम्यान अन्न आणि द्रवपदार्थांवरील कोणतेही प्रतिबंध नाहीत.

मधुमेह असलेल्या बर्याच रुग्णांचा त्यांच्या धार्मिक आणि आध्यात्मिक विश्वासामुळे आग्रह असतो कि रोजा (उपवास ) करावा. परंतु हे स्वत: साठी आणि त्यांच्या आरोग्य सेवा प्रदात्यांसाठी (मधुमेहतज्ज्ञ ) या साठी वैद्यकीय आव्हान देण्यासारखेच असते.

मधुमेह असलेल्या लोकांनी उपवास ठेवल्यास काय होते ?

मधुमेह असलेल्या लोकांमध्ये उपवास संबंधित जोखमी आणि परिणाम :

1] रक्तातील साखरेची पातळी कमी होणे ( हायपोग्लेसीमिया) : कमी प्रमाणात खाणे हा रक्तातील साखरेची पातळी कमी होणे यासाठी एक ज्ञात जोखीम घटक आहे. रमजान दरम्यान  दोन जेवण दरम्यान अंदाजे 14-15 तासांचा मोठा अंतर ह्यामुळे हायपोग्लेसेमियाचा धोका वाढला आहे .

2] रक्तातील साखरेची पातळी वाढणे (हैपेर्ग्लयसिमीया) : इफ्तर भोजन (सूर्यास्तावर जेवण) मध्ये असणारे “मिठाई”, शर्करायुक्त पेय सह, तळलेले पदार्थ उच्च रक्त ग्लूकोज पातळीमध्ये योगदान देतात.

3] मधुमेह केटोएसिडिसिस (Diabetic Ketoacidosis) : टाइप  1 डायबिटीज मेलिटस असलेल्या रुग्णांमध्ये ही जोखीम जास्त आहे, विशेषत: ते रमजानच्या आधी ज्यांचा मधुमेह फारच नियंत्रण बाहेर आहे असे.

4] डीहायड्रेशन आणि थ्रोम्बोसिस : उपवास करताना पाणी घेण्याची परवानगी नाही म्हणून ही डीहायड्रेशन होऊ शकते. याव्यतिरिक्त, उपवास दरम्यान रक्त ग्लूकोजच्या पातळीमध्ये वाढ झाल्याने ओझमोटिक डायरेरिसमुळे डीहायड्रेशन आणखी वाढेल. निर्जलीकरणासाठी दुय्यम रक्तसंक्रमण वाढणे थ्रोम्बोसिसचा धोका वाढवते.

साखरेची पातळीचे नियोजन आणि रमजान :

रमजान आधी चे वैद्यकीय मूल्यांकन आणि सल्ला –

रमजान दरम्यान उपवास करणार्या मधुमेह असलेल्या रुग्णांना रमजानच्या 1-2 महिन्यांपूर्वी त्यांच्या आरोग्य सेवा प्रदात्यांकडे वैद्यकीय मूल्यांकन करावे लागते. रुग्णांच्या एकूणच संख्येवर विशेष लक्ष दिले पाहिजे. रुग्णांच्या विशिष्ट गरजा ओळखणे, ग्लाइसेमिक नियंत्रण पातळी, रक्तदाब आणि लिपिड, औषधोपचार आणि आहारात आवश्यक बदल.

हायपो आणि हायपरग्लेसेमिया आणि त्याचे व्यवस्थापन, निरोगी जेवण योजना, रक्त ग्लूकोजची देखरेख आणि व्यायामांचा वेळ यावरील चिन्हे आणि लक्षणे ओळखण्यासाठी रुग्णांना आणि कुटुंबाला शैक्षणिक सल्ला दिला पाहिजे.

उपवास करताना मधुमेहाचे व्यवस्थापन :

1] एकच साइज सर्वाना फिट होत नाही ! : मधुमेहाची काळजी वैयक्तिकरित्या वैयक्तिकृत केली पाहिजे कारण प्रत्येक रुग्णाला त्यांच्या स्वत: च्या विशिष्ट आव्हान आणि परिणामांना सामना करावा लागतो.

2] ग्लूकोजच्या पातळीवर नियमितपणे देखरेख: रक्तातील ग्लुकोजच्या स्वयंक्रमण करण्यावर रुग्णांना सल्ला दिला पाहिजे. हे इष्टतम ग्लाइसेमिक नियंत्रण सुनिश्चित करते आणि मधुमेह मुले होणाऱ्या परिणामांचे धोके कमी करते, विशेषत: इन्सुलिन थेरपीवर असलेल्या रुग्णांमध्ये.

3] पोषण: रमजान दरम्यान आहार मध्ये लक्षणीय बदल आलेले आहेत. अयोग्य आहार, खाण्यापिण्याच्या बाबतीत आणि अपर्याप्त झोपेमुळे आरोग्यविषयक वाईट परिणाम होऊ शकतात . मधुमेह व्यवस्थापनामध्ये आहार पोषण खूप महत्त्वाची भूमिका बजावते. जटिल कर्बोदकांमधे, फायबर, हळु पचणारे प्रथिने आणि चांगली चरबी हे एक आदर्श सूर्योदय पूर्वीचे जेवण (सेहरी) आहे कारण ते हळू हळू पोट रिकामी होण्यास मदत करते.

उच्च कॅलरी इफ्तर जेवण (सूर्यास्तावर उपवास सोडताना जेवण घेतले जाते) टाळले पाहिजे आणि डीहायड्रेशन टाळण्यासाठी पुरेसे द्रव पेय वापरावे.

उपवास दरम्यानचा आहार :

• स्थिर शरीर द्रव्यमान राखून ठेवा.
• सूर्यास्त जेवण मध्ये समृध्द कर्बोदक आणि चरबी चे अन्न टाळा.
• उपवास सुरु करण्या आधी चे जेवण शक्यतो जितक्या उशिरा घेता येईल तितके घ्यावे.
• उपवासादरम्यान द्रव पदार्थ वाढवावेत.

व्यायाम : मधुमेह असलेल्या रुग्णांसाठी शारीरिक व्यायाम चांगला आहे आणि सर्वसाधारण व्यायाम थोडाफार रमजान महिन्यात केलं वाजवू शकतो . परंतु , उपवासाच्या शेवटच्या तासांत (सूर्यास्तापूर्वी) अतिवृद्ध व्यायाम टाळावा कारण असे केल्याने रक्तातील साखरेची पातळी कमी होण्याचा धोका उद्भवू शकतो.

उपवास कधी सोडावा : 

ग्लुकोमीटर वर मधुमेह आजार ग्रस्तांनी आपली रक्तातील साखरेची पातळी मोजावी आणि जर ती ६० mg/dl च्या खाली असेल तर लगेच उपवास तोडावा. अधिक माहिती साठी तक्ता पहा :

 

आपणास हि माहिती आवडली असल्यास आपल्या मित्र परिवाराने सोबत नक्की शेअर करा !