मधुमेहातील वजन वाढ रोखण्याचे पाच उपाय…

लठ्ठपणा आणि टाइप 2 मधुमेह यांचा परस्पर असलेला संबंध वारंवार विविध अभ्यासामधून प्रस्थापित झालेला आहे. लठ्ठपणा आणि टाइप 2 मधुमेह यांचा परस्पर संबंध हा अत्यंत जटिल आणि विविध कारणांनी एकमेकांत गुंतलेला आहे. लठ्ठपणा हे नुसते मधुमेहासाठी चे एक अत्यंत घातक असे कारणच नाही तर या आजाराचे निदान करण्याच्या मार्गातील मोठा अडसर देखील आहे.

मधुमेहाचा धोका वाढवणारी कारणे :-

1. वाढलेले वजन किंवा लठ्ठपणा – मधुमेहाचा धोका असणाऱ्या व्यक्तींमध्ये जी लक्षणे आढळून येतात त्यामध्ये वाढलेले वजन हे लक्षण प्रामुख्याने दिसून येते. या वजन वाढीचे प्रमाण हे बॉडी मास इंडेक्स म्हणजेच बीएमआय (BMI) यावरून मोजले जाते. BMI>23 किंवा BMI=25 kg/m असेल तर त्या व्यक्तीला लठ्ठपणामुळे मधुमेहाचा धोका उद्भवू शकतो.
2. शारीरिक हालचालींचा अभाव
3. आईवडिलांकडून जनुकीय रित्या आलेला टाइप 2 मधुमेह.
4. जनुकीय रित्या जास्त धोका असलेल्या प्रदेशातील समूह ( आफ्रिकन अमेरिकन, अमेरिकन इंडियन किंवा अलास्का नेटिव अमेरिकन अशियन, हिपनिक किवा लॅटिन, हवाईन किंवा पॅसिफिक islander)
5. उच्च रक्तदाब ( 140/190 mm Hg)
6. हाय कोलेस्ट्रॉल (240 mg/dL or higher)
7. इन्सुलिन विरोधक शारीरिक व्याधी किंवा त्वचेचे अवरण निर्माण होणे, (“acanthosis nigricans”)
8. Cardiovascular आजारांची परंपरा.
9. प्री डायबेटिक स्तरावर असणे.

मधुमेहातील लठ्ठपणा व्यवस्थापित करण्यासाठी चे उपाय-

1. आहाराचे नियोजन –

•  बेकरी प्रोडक्ट जसे की बिस्कीट केक अशा प्रकारचे अन्न मधुमेहाची मधुमेह होण्याची शक्यता वाढते त्यामुळे ते पूर्ण बंद कराव्यात.
• पॅकबंद आहार तळलेले तेलकट पदार्थ प्रोसेस फुड अशा प्रकारचे अन्नपदार्थ मधून ट्रान्स fatty acid आपल्या शरीरात जातात ते पूर्णपणे बंद करावेत.
• आपल्या शरीरात चांगले फॅट्स जाण्यासाठी नैसर्गिक स्त्रोतांचा वापर करवा जसे की सुकामेवा, मासे आणि अंडे.

2. योग्य पोषणद्रव्या यांचा आपल्या आहारात समावेश करावा –

आहारात केलेले बदल हे पेशंटच्या दृष्टीने योग्य असावेत, त्यामध्ये खालील पोषक द्रव्यांचा समावेश असावा.

• उच्चप्रतीचे मल्टी विटामिन आणि मिनरल्स.
• ओमेगा3 फॅटी ऍसिड चे एक ते दोन ग्रॅम.
• विटामिन D3 चे 1000 ते 2000 IU s.
• 300-६००mg अल्फा लीपोईच् एसिड दिवसातून दोनदा.
• 200-६००mcg क्रोमियम पोलीनिकॉटीनात.

3. वजन कमी करणे –

वजन कमी करण्या मुळे शरीरातील ब्लड ग्लुकोज लेव्हल प्रमाणामध्ये राहते जेणेकरून टाइप 2 मधुमेह प्रमाणामध्ये राहण्यास मदत होते. लठ्ठ व्यक्तींमध्ये सुद्धा पोटाच्या भागात चरबी असणाऱ्या लोकांना (apple shaped) मधुमेहाचा धोका हा कंबर आणि पार्श्व भागांमध्ये वजन असणाऱ्या (pear shaped) व्यक्तीपेक्षा जास्त असतो.
नियमित व्यायाम आणि योग्य आहार घेतल्यास वजन कमी करण्यासl व कमी झालेले वजन टिकवून ठेवण्यास मदत होते.

4. योग्य व्यायाम प्रकार निवडणे-

मधुमेह असणाऱ्या व्यक्तींना जिम मध्ये तासंतास व्यायाम करण्याची गरज नाही, नियमितपणे तीस मिनिट चालण्याचा व्यायाम केला तरी पुरे.
चालण्याच्या व्यायामामुळे शरीरातील ब्लड शुगर लेवल प्रमाणात ठेवण्यास मदत होते तसेच इन्सुलिनची मात्र अत्यंत कमी होते.

5. नियमितपणे प्रकृतीकडे लक्ष देणे-

पेशंट्सना आपने आपल्या प्रगतीचे रेकॉर्ड ठेवण्यास सांगावे, मग ते आठवडे आठवड्याने वजन करणे असो किंवा त्यांच्या व्यायामाचा आलेख नोंदवून ठेवने असो. एका अभ्यासावरून असे दिसून आले आहे की जे लोक आपल्या प्रगतीचा आलेख नोंदवुन ठेवतात त्यांचे वजन इतरांपेक्षा दुपटीने लवकर कमी होते.
यासाठी पेशंट पेपर pad, नोटबुक्स किंवा कम्प्युटर मधले स्टेट्स किंवा गुगल फिट सारखे यांचा उपयोग करू शकतात. याबरोबरच पेशंट ना त्यांचे वजन, बीएमआय, ब्लडप्रेशर अशा गोष्टीं ची पण वेळोवेळी नोंदणी करण्यास सांगावी.. बऱ्याच वेळा या नोंदीमुळे वजन कमी करण्यासाठी नियमितपणे व्यायाम करण्यासाठी जोश निर्माण होतो.

 

वर सांगितलेले साधे साधे पण अत्यंत उपयुक्त असे उपाय योजल्या यामुळे ब्लड ग्लुकोज लेव्हल प्रमाणात ठेवण्यात खूप हातभार लागतो तसेच टाइप 2 मधुमेह व्यवस्थापनातही मदत होते. रोजच्या जीवनात केलेल्या साध्या साध्या बदलांमुळे पेशंटच्या जीवनात खूप फरक पडू शकतो तसेच त्यांच्या उज्ज्वल भवितव्यासाठी मदत होते.